Kripto Para Nedir? Cebimizdeki Paradan Ne Farkı Var?
Herkesin dilinde bir kripto para mevzusudur gidiyor. Kimisi "geleceğin parası" diyor, kimisi "balon bu patlayacak" diye söyleniyor. Ama işin aslına bakarsak, aslında para kavramının evrim geçirmesinden başka bir şey değil bu. Eskiden deniz kabuklarıyla takas yapıyorduk, sonra altın geldi, sonra kağıt paralar... Şimdi ise blokzincir (blockchain) dediğimiz dijital bir sisteme emanet ediyoruz değerimizi. Peki ama cebimizdeki o bildiğimiz Türk Lirası ya da Dolar'dan ne farkı var bu dijital varlıkların? Gelin, kahvenizi alın, bu konuyu en basit haliyle konuşalım.Hızlı Bilgiler: Bunları Biliyor Muydunuz?
- İlk Adım: Dünyanın ilk kripto parası olan Bitcoin, 2009 yılında Satoshi Nakamoto takma ismini kullanan (hâlâ kim olduğu bilinmeyen!) biri tarafından piyasaya sürüldü.
- Sınırlı Arz: Çoğu kripto paranın bir sınırı vardır. Mesela Bitcoin dünyada sadece 21 milyon adet olacak şekilde programlanmıştır. Merkez bankaları gibi istendiği zaman "basılamaz".
- 7/24 Açık: Geleneksel bankaların aksine, kripto dünyasında "mesai saati" yoktur. Gecenin üçünde de, bayram sabahında da işlem yapabilirsiniz.
Kripto Para Tam Olarak Nedir?
En kaba tabiriyle kripto para, hiçbir merkezi otoriteye (banka veya devlet gibi) bağlı olmayan, şifreleme yöntemleriyle güvenliği sağlanan dijital bir değişim aracıdır. "Kripto" ismi de zaten buradan, yani şifreleme biliminden geliyor.Bildiğimiz parayı bankada tutarız, banka da bunu bir deftere yazar: "Ahmet'in 100 lirası var." Kripto paralarda ise bu defter tek bir bankanın kasasında değil, dünya üzerindeki binlerce bilgisayarda aynı anda tutuluyor. İşte biz buna merkeziyetsizlik diyoruz. Yani bir banka çökerse paranıza bir şey olmaz, çünkü kayıtlar her yerde!
Bazen insanlar "elle tutulmuyor ki bu, nasıl güveneceğiz?" diye soruyor. Haklılar da, sonuçta alışmışız kağıt parçasına. Ama aslında bankadaki paranızın da %90'ından fazlası fiziksel olarak kasada durmuyor, sadece rakamlardan ibaret. Kripto para bu rakamların kontrolünü bankadan alıp doğrudan size veriyor.
Geleneksel Paradan (Fiat) En Büyük Farkları
"E benim banka uygulamamda da para dijital görünüyor, ne farkı var?" diyorsanız, aslında çok büyük farklar var. İşte kripto paralar ile geleneksel (fiat) paralar arasındaki o uçurumlar:1. Kimse "Durduramaz" (Merkeziyetsizlik)
Geleneksel parada patron bankadır. Banka hesabınızı dondurabilir, transferinizi askıya alabilir. Ama kripto para dünyasında cüzdanın tek sahibi sizsiniz. İşlemler "eşten eşe" (P2P) yapıldığı için araya kimse girip "hop kardeş nereye yolluyorsun bu parayı?" diyemez. Tabii bu, kendi güvenliğinizden de tamamen sizin sorumlu olduğunuz anlamına geliyor. Şifreyi kaybederseniz, bankayı arayıp "şifremi unuttum" deme şansınız yok.2. Enflasyon ve Arz Meselesi
Merkez bankaları ekonomik krizlerde veya ihtiyaç halinde para basabilir. Para basıldıkça elimizdeki paranın değeri düşer (merhaba enflasyon!). Ama birçok kripto para birimi, en başta belirlenmiş kurallara göre üretilir. Mesela Bitcoin gibi varlıkların arzı sınırlı olduğu için, talep arttıkça değerinin artması beklenir. Bir nevi "dijital altın" mantığı yani. Kimse kafasına göre yeni Bitcoin üretemez.3. Hız ve Sınır Tanımazlık
Yurt dışına birine para göndermeye çalıştınız mı hiç? O komisyonlar, SWIFT kodları, günlerce beklemeler... Şaka gibi değil mi? Kripto paralar ile dünyanın öbür ucuna, sanki yan odadaki arkadaşınıza mesaj atıyormuşsunuz gibi hızlıca ve çok daha düşük komisyonlarla transfer yapabiliyorsunuz. Sınırlar sadece haritalarda kalıyor, dijital dünyada sınır mınır yok.4. Şeffaflık Ama Gizlilik
Bu biraz kafa karıştırıcı gelebilir ama aslında çok mantıklı. Kripto dünyasında yapılan her bir işlem blockchain üzerine kaydedilir ve bunu dünyadaki herkes görebilir. Yani kimse "ben sana para yollamadım" diyemez, her şey halka açık bir defterde yazılı. Ama o parayı gönderen kişinin adı-soyadı yazmaz, sadece uzun bir cüzdan adresi görünür. Yani şeffaf bir takip ama bir o kadar da anonim bir yapı söz konusu.Peki, Riskleri Yok mu?
Olmaz olur mu! Kripto para piyasası aşırı hareketlidir (volatilite). Bir sabah uyandığınızda paranızın iki katına çıktığını görebileceğiniz gibi, yarısının buharlaştığını da görebilirsiniz. Bu yüzden bu işe "tüm mal varlığını basmak" yerine, üzülmeyeceğiniz miktarlarla girmek en mantıklısı. Ayrıca, dijital cüzdanınızın güvenliğini sağlayamazsanız hacklenme riskleri de var. Yani kendi bankanızın güvenlik müdürü kendiniz oluyorsunuz.Özetle; geleneksel paralar güveni bir kuruma (devlete/bankaya) bağlarken; kripto paralar güveni matematik ve kodlara bağlıyor. Hangisi daha güvenli? Buna zaman karar verecek ama sistemin değiştiği, artık paranın da "akıllı" hale geldiği gün gibi ortada.